maviyemiş

...MAVİYEMİŞ...

 Yabani Türlerin Yerel İsimleri

LİKAPA

YER LİKAPASI

DAL LİKAPASI

ÇELA

ANÇERA

KASKANAKA

MERHAUK

MAHABAK

MOTSVİ

MORSVİ

LİGARBA

LİFOS

ÇALI ÇİLEĞİ

SÜPÜRGE ÇALISI

ENİR

YABANMERSİNİ

AYI ÜZÜMÜ

DAĞ ÜZÜMÜ

ÇOBAN ÜZÜMÜ

GÖĞEN

Doğu Karadeniz Bölgesi’ndeki ormanlık alanlarda veya yaylalarda yabani olarak yetişen, ekşi, tatlı, ince meyveli, bol sulu ve mavi, siyah, pembe renkli olan bu meyve yerel halk tarafından likapa, ligarba, dal likapası, yer likapası,  motsvi, merhauk, mahabak, kaskanaka, çela, ançela, çalı çileği, süpürge çalısı, ayı üzümü, çay üzümü, çoban üzüm veya göğen olarak tanınmaktadır. Günümüze kadar ormanlarda kalan, yerel halk tarafından taze meyve, reçel veya marmelat olarak tüketilen ancak ekonomik getirisi olmayan maviyemiş kültürü ikibinli yıllarda ülkemiz tarımına kazandırılmış olup ilk bahçeler Karadeniz Bölgesi’nde kurulmuştur. Bölgede asıl ürünler olan çay ve fındığa göre çok daha yüksek gelir getiren maviyemiş yetiştiriciliği bölgenin doğusundan batısına doğru hızla yayılmaktadır.

 

 

Kullanım Alanları

 

· Meyve suyu  sanayisinde (tek başına veya diğer meyve suları ile kokteyl yapılarak)

· İlaç sanayisinde (kuru meyvesi, çiçekleri, kökleri ve yaprakları)

· Süt ve süt ürünleri teknolojisinde (maviyemişli dondurma, maviyemişli süt)

· Kuru meyve teknolojisinde

· Meyveli ekmek, çörek, kek, puding ve pastalarda

· Baharat sanayisinde

· Meyve salatalarında

· Reçel, marmelat ve konserve sanayisinde

· Çay (kuru yaprağı ve kuru meyvesi)

· Diyet mönülerinde

· Şarap yapımında

· Kansere karşı vücudu koruyan enzimleri aktive etmektedir.

· Anti kanserojen ve antioksidan özelliğe sahiptir.

· Yağlı bileşiklerin vücuttan atılmasını sağlar.

· Taze olarak yenildiğinde kanı temizler.

· Kan şekerini düşürür

· Bağırsak metabolizmasını düzenler.

· Kan kolesterolünü düşürür.

· Kalp krizi riskini azaltır.

· HIV Virüsünün tekrarlanmasını azaltır.

· Diyetlerin sağlıklı ve değerli bir  parçasıdır.

· Göz yorgunluğunu giderir, miyopluk ve şeker hastalığından kaynaklanan görme bozukluklarını engeller. Kamaşma, kılcal damar çatlaması ve gece körlüğünü ortadan kaldırır.

· Kabızlık, bulantı, mide krampları ve ülseri önler.

· Damar sertliği oluşumunu engeller.

· Varis ve basur’u (hemoroid) iyileştirir.

· Sakinleştirici özelliği vardır.

· Ağız içi yaralarını iyileştirir.

· İltihaplar için dezenfektan özelliği taşır

· Yaşlılıkta hafıza kayıplarının önler.

· Anti-ageing özellik taşımaktadır.

Değerlendirilme Şekilleri 

 

Taze meyve olarak uzun periyotta tüketilebilen maviyemiş, meyve suyuna işlenerek, reçel, marmelat veya konserve yapılarak da değerlendirilebilmektedir. Ayrıca, kuru meyve olarak, ilaç hammaddesi olarak, süt ve yoğurt ile karıştırılarak, yaş pastalarda, meyveli ekmeklerde, kek ve çöreklerde, meyve salatalarında kullanılıp dondurma sanayisinin ham maddesidir. Kahvaltıda, sos veya salsa yapımında kullanılabilen maviyemiş garnitürlere ayrı bir tat ve lezzet katmaktadır. Gerek meyvesi gerekse taze yapraklarından çay, meyvesinden ise kaliteli ve pahalı şarap da yapılabilmektedir.  Maviyemiş krem ve sabunlarda, cilt bakımında ve esans ham maddesi olarak kozmetik sanayisinde kullanılabilen bir meyvedir. Akdeniz tipi diyetlerin vazgeçilmez ürünüdür. Vitamin, mineral ve lif bakımından bir buçuk bardak maviyemiş 5-9 porsiyon meyve veya sebzeye eşdeğerdir.  

             Birim alandaki getirisi son derece yüksek olan maviyemiş sağlık açısından da çok yararlıdır. Antioksidan içeriği en yüksek meyvedir. Gece körlüğü, gözlerde kamaşma ve diğer tüm görme bozukluklarını önler. Taze olarak yenildiğinde kanı temizler. Kan şekeri ve kolesterolü düşürür. Yaprak ve meyve çayları idrar yolu enfeksiyonlarında antibiyotik özellik gösterir, ishali önler, bayanların özel günlerini düzene sokar. Ülser, kabızlık ve mide bulantısını önler. Sakinleştirici özelliği de vardır. Ağız içi yaraları iyileştirir. İltihaplar için dezenfektan özellik taşır. Damar sertliğini azaltır, damar tıkanıklığını önler ve kalp krizi riskini azaltır. Kalori miktarı azdır, sodyum içermez, A vitamini, C vitamini, potasyum, kalsiyum ve fosfor içeriği yüksektir. Yaşlanmayı engeller ve hafıza kayıplarını önler. 
                                                              

                              İklim ve Toprak İsteği 

 

                Maviyemişin ekonomik ömrü 35-40 yıldır. Tam güneş alan veya biraz gölge olan, kuzey bölgelerde güney, güney bölgelerde ise kuzey-batıya bakan ve hafif meyilli olan, drenaj ve hava akımı iyi yerler maviyemiş yetiştiriciliği için uygundur. Asitli (pH=4.2-5.5), drenajı iyi, kumlu-tınlı, havalı ve organik maddesi en az %3 olan toprakları sever. Maviyemişler için ideal toprak pH’sı 4.5 civarındadır. Kılcal ve yüzlek kök yapısına sahip olup 40 cm toprak tabakasını kullanır. Topraktaki 5.5 pH seviyesine kadar toleranslıdır ancak pH değerinin 5.5 ve üzerine çıktığı topraklarda yetiştirilemez. Toprak pH’sı 5-6.5 arasında ise kükürt uygulaması yapılarak pH düşürmelidir. Bunun için toprak tipine göre verilecek kükürt miktarı değişir ve kumlu-tınlı topraklarda metrekareye 75-100g, kumlu topraklarda ise metrekareye 35-50 g. kükürt verilir. Kükürtleme işlemi 20 cm toprak derinliğine gömülerek yapılır. pH değerinin 6.5’tan yukarı çıktığı topraklarda kükürt uygulaması da yetersiz kalır ve böyle topraklar maviyemiş yetiştiriciliği için uygun değildir. Ağır ve aşırı nemli olan topraklar ile taban suyunun 60 cm’den yukarı olduğu yerler maviyemiş yetiştiriciliği için uygun değildir. Çok ağır ve killi olmayan topraklara turba yosunu, odun talaşı ve eskitilmiş ahır gübresi ilave edilirse maviyemiş yetiştiriciliği için uygun hale gelebilirler. Dikim öncesi çok yıllık yabancı otlar yok edilmeli, mümkünse bir yıl süre ile yeşil gübreleme yapılmalıdır. 160 gün yetişme periyodu ile 7ºC’nin altında 300-1000 saat soğuklama ister. Kar altındaki sürgünleri  -40ºC’ye kadar dayanabilir. Çiçekleri -2.2ºC’de zarar görmeye başlar. Temelde yabani maviyemiş türleri, orman gülleri, defne, kızıl ağaç, kayın ve çamın karışık olarak yetiştiği alanlar maviyemiş yetiştiriciliği için uygundur.  

            Çok lüks, çok yararlı ve çok kârlı bir meyve türü olan maviyemiş, iklim ve toprak şartları, özellikle de toprak pH’sının 4.5-5.5 arasında olduğu Karadeniz Bölgesinde yüksek kalitede ve verimli olarak yetişebilmektedir. Bu açıdan maviyemiş, Karadeniz Bölgesi (Artvin, Rize, Trabzon, Ordu, Giresun, Gümüşhane, Samsun, Sinop, Kastamonu, Zonguldak, Bolu, Bartın ve Düzce), Marmara Bölgesi  (Kocaeli, Sakarya, İstanbul, Kırklareli, Bursa ve Balıkesir) ve Doğu Anadolu bölgelerindeki  (Erzurum-Şenkaya ve Ardahan) çok sınırlı ve özel alanlarda ticari veya deneme amaçlı olarak yetiştirilmeye başlanmıştır. Bu bölgede doğudan batıya doğru gidildikçe yüksek rakımlara çıkılarak lokal alanlar bulunmalıdır. Ticari yetiştiriciliğe karar vermeden önce uzman gözetim ve denetiminde bahçe yerinin iklimi, toprak özellikleri ortaya konulmalı, yetiştiricilik şekli, pazarlama kanalları, iş gücü potansiyeli ve değerlendirme şekli detaylı olarak incelenmelidir. 

Ekonomik Önemi  

      Hasat ve Pazarlama  

Maviyemiş, gerek bitki gerekse meyve olarak piyasada aranan birçok özelliğe sahiptir. Çekirdeklerinin küçüklüğü, dikim ve bakımının kolay oluşu, 35-40 yıllık ekonomik ömrü ve diğer üzümsü meyvelere göre raf ömrünün nispeten uzun olması bunlar arasında sayılabilir. Meyve özellikleri sayesinde mekanik olarak kolayca hasat edilebilir ve kısa sürede tüketiciye ulaştırılabilir. Meyveleri salkım şeklinde oluşur ancak hasatta olgunlaşan taneler tek tek toplanır. Meyve hasadı 4-6 hafta sürebilir. Salkımda olgunlaşma dipten uca doğru devam eder. Hasat edilen meyvelerde ön soğutma ile sıcaklık 10ºC’ye düşürülmelidir. Taze olarak tüketilecek meyveler el ile, sanayilik olanlar makine ile hasat edilebilir. Taze tüketilecek olan maviyemiş meyveleri doğrudan 250 veya 500 gramlık şeffaf ve delikli kutulara (şale kutu) doldurulmaktadır. Taze maviyemişlerde sert, dolgun, kuru, dış yüzeyi düzgün ve gümüş gibi parlak pus tabakası olan meyveler tercih edilir. Yaprak ve sap içermemelidir. Maviyemiş meyveleri pembe iken toplansalar da olgunlaşmaya devam ederler. Ancak tam olgunlaşmadan toplanan meyvelerin kaliteleri daha düşüktür. Olgunlaşma periyodu boyunca haftada en az bir kez hasat yapılmalıdır. Tam olgunlaşmış, sağlam ve nemsiz olan meyveler –0.5°C ile 0°C’lik sıcaklık ile %90-95 nispi neme sahip soğuk hava depolarında herhangi bir kalite kaybına uğramadan 1 ay muhafaza edilebilir. İşlenecek olan maviyemişler –18°C’de hızlı dondurma ile şoklanmalı ve -23ºC’de saklanmalıdırlar. Dondurulmuş maviyemişler soğuk zinciri ile satışa sunulabilir, sanayide işlenebilir veya uzun yıllar muhafaza edilebilir.  Maviyemişlerde pazarlama  doğrudan çiftlikten, kendi ürününü kendin topla metodu ile, yol kenarlarında, yerel marketlerde veya turistik tesislerde satılabileceği gibi toptan veya ikincil ürünlere yani püre, reçel, marmelat, şekerleme, pasta, meyve suyu v.b. Gibi ürünlere işlenerek de satılabilir. Maviyemişleri Haziran-Temmuz-Ağustos dönemlerinde taze olarak piyasada bulmak mümkündür. Diğer dönemlerde ise dondurulmuş, meyve suyu, kurutulmuş veya konservesi temin edilebilir. Halen Rize, Trabzon, Giresun illerindeki kapama maviyemiş bahçelerinden ürün alınmaktadır.

            Dikim ve Bakımı